Design και ελληνική ναυτιλία: Μια νέα διάσταση στην παράδοση

Κεντρική Εικόνα: Σχολή καραβομαραγκών σε υφιστάμενο καρνάγιο στην Καβάλα (Διπλωματική εργασία) | archetype.gr

Η ναυτιλία πάντα έπαιζε πρωταρχικό ρόλο στην οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική και καλλιτεχνική ζωή της Ελλάδας. Ήδη από την αρχαιότητα, μύθοι, θρύλοι και Ιστορία συμπλέκονταν, δημιουργώντας μια άκρως ζωντανή αφήγηση των Ελλήνων ναυτικών, που χάρη στις τεχνικές τους δεξιότητες κατάφεραν να «εξερευνήσουν» τη Μεσόγειο, πλέοντας ανατολικότερα και δυτικότερα μέχρι το τότε άκρο του κόσμου, τις Ηράκλειες Στήλες του σημερινού Γιβραλτάρ. Επιπλέον, η αλληγορική ιστορία της Αργοναυτικής εκστρατείας μάς δίνει πληροφορίες για τη δεύτερη φάση αποίκισης των περιοχών του Ευξείνου Πόντου από τα ελληνικά φύλα, εξασφαλίζοντας στην Αργώ, ένα από τα γνωστότερα και μυθικότερα πλοία της Ιστορίας, και στον κατασκευαστή της, Άργο, μια θέση στην παγκόσμια μυθολογία.

Οδυσσέας με Σειρήνες (Στάμνος, 480-470 π.Χ.) | Πηγή εικόνας: humphreymunson.co.uk

Κατά το πέρασμα των αιώνων, όπως είναι φυσικό, η ναυτιλία πέρασε από πολλές φουρτούνες, με αποκορύφωμα την ενεργειακή κρίση του 1970 που κλόνισε βαθύτατα τον κλάδο. Σε αυτό το διάστημα, αξίζει να σημειωθεί και η πρωτοβουλία της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών και της Πανελλήνιας Ναυτικής Ομοσπονδίας για την ίδρυση της Ελληνικής Ένωσης Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος (ΗΕLMEPA), μίας από τις πρώτες οργανώσεις παγκοσμίως που στόχευαν στην προστασία του θαλάσσιου πλούτου, που εδώ και δεκαετίες βρίσκεται στην πρώτη γραμμή κινδύνου, λόγω της υπέρμετρης μόλυνσης και καύσης ορυκτών.

Πηγή εικόνας: isalos.net

Προφανώς η επανάκαμψη είναι εμφανής, με την ελληνική ναυτιλία να βρίσκεται στην κορυφή του κλάδου παγκοσμίως. Ωστόσο, το ερώτημα, εάν αυτή η δύναμη του «παγκόσμιου γίγαντα» ωφελεί και την εντόπια οικονομία, δεν νομίζουμε ότι μπορεί να απαντηθεί, τουλάχιστον καταφατικά.

Πηγή εικόνας: kathimerini.gr

Ο σχεδιασμός 

Το διεθνές design, όπως πάντα, στρέφεται στις πολλές και περίπλοκες απαιτήσεις της εποχής, με το ενδιαφέρον των designers να επικεντρώνεται στη βιωσιμότητα και τον περιορισμό της παραγόμενης ενέργειας -αν και εξαιτίας των όλο και μεγαλύτερων αναγκών μετακινήσεων φορτίων, αυτή γίνεται ίσως και ακατόρθωτη παρά τις πολλές προσπάθειες, τουλάχιστον για τα μεγάλα εμπορικά πλοία. Ωστόσο, το ερώτημα που προκύπτει είναι, το πώς αποκρυσταλλώνεται η ισχυρή ναυτική παράδοση της χώρας στο design και τον ναυπηγικό τομέα;

Συνομιλήσαμε με τον product designer Κωνσταντίνο Σκόπα του Koncave, και τον ναυπηγό μηχανολόγο Νικόλα Περιμένη του OCEANIC PRO, με σκοπό να μας εξηγήσουν την πορεία του σύγχρονου ελληνικού design στη ναυσιπλοΐα.

Στο ερώτημα, πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή τους με τον τομέα και ποιο ήταν το έναυσμα της δουλειάς τους, μας απαντούν: 

Koncave: Το Koncave ξεκίνησε σαν προσωπικό μου γραφείο το 2019. Σκοπός ήταν να λειτουργήσει ως ομπρέλα για μια γκάμα σχεδιαστικών υπηρεσιών, με κεντρικό άξονα τον σχεδιασμό προϊόντων και οχημάτων, και σαν μια στέγη για μελλοντικές συνεργασίες. Έχοντας εκπαιδευτεί στον βιομηχανικό σχεδιασμό και το 3d modelling στον κλάδο των οχημάτων αναψυχής στην Αγγλία και τη Γερμανία, είχε έρθει η στιγμή να επιστρέψω στην Αθήνα και να στήσω με μικρά βήματα ένα σχεδιαστικό studio. Τα πρώτα projects του γραφείου είχαν να κάνουν με δύο παιδικές χαρές φτιαγμένες από ανακυκλωμένα θαλάσσια πλαστικά απόβλητα, σε συνεργασία με την Bluecycle και την ΑΜΚΕ Νισύριο αντίστοιχα. Η αγάπη μου για τη θάλασσα και τα πλωτά μέσα, σε συνδυασμό με την εμπειρία μου στον ψηφιακό σχεδιασμό για αυτοκίνητα, μοτοσυκλέτες και τροχόσπιτα, ήταν το έναυσμα για την επαφή με τη Rock Marine, και έτσι από το 2021 μεγάλο μέρος της δραστηριότητας του γραφείου έχει ενσωματωθεί στα πλαίσια της ομάδας R&D του ναυπηγείου.

Oceanic Pro: Το έναυσμα για να ξεκινήσουμε ήταν ο ενθουσιασμός που ανέκαθεν υπήρχε και στους δυο μας, λόγω του πατέρα μας, Ηλία Περιμένη, ιδρυτή της γνωστής εταιρείας κατασκευής φουσκωτών σκαφών Oceanic, η οποία ήταν πρωτοπόρος στον χώρο από το 1978. To 2021, μετά από μια 12ετή παραμονή μας στο Βερολίνο, η μεν αδελφή μου, Ίρις Περιμένη, με σπουδές στο design και εργασία σαν project manager στον χώρο των κατασκευών σε μεγάλης κλίμακας έργα αλλά και της corporate επικοινωνίας, καθώς και εγώ, με σπουδές στο τμήμα ναυπηγών της TU Berlin και εργασία στην έρευνα αλλά και διδασκαλία καινοτόμων εφαρμογών, αποφασίσαμε να επιστρέψουμε στη χώρα μας και δημιουργήσαμε από κοινού τη δεύτερη γενιά της Oceanic, την Oceanic Pro, με όραμα μια πιο αναβαθμισμένη και ολιστική πρόταση στον χώρο των σκαφών αναψυχής. Η Oceanic Pro είναι ένα πλήρως αδειοδοτημένο, ελληνικό ναυπηγείο, με έδρα στο Βιομηχανικό Πάρκο Αυλώνα Αττικής. Η εταιρεία έχει κάθετη παραγωγή όλων των τμημάτων που αποτελούν ένα σκάφος και είναι πιστοποιημένη από ιδρύσεως με ISO 9001:2015 για ολόκληρη τη διαδικασία παραγωγής, όπως και φυσικά με ISO 14001:2015 για την εφαρμογή συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης. 

RM 40 (Koncave) | Πηγή εικόνας: Rock marine / Koncave

Πηγή εικόνας: Oceanic Pro

Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, με μακρά ιστορία στη ναυτιλία, πιστεύετε ότι η ανάπτυξη του κλάδου σας είναι, μέχρι σήμερα, η αναμενόμενη; Υπάρχει η ενεργητική πρόθεση από νέους designers προς τον σχεδιασμό ταχυπλόων σκαφών; 

Koncave: Με δεδομένη τη μορφολογία της χώρας και τα γενικότερα χαρακτηριστικά της, η βιομηχανία της θάλασσας μπορούμε να πούμε πως -τηρουμένων των αναλογιών- είναι ό,τι κοντινότερο έχουμε σε σχεδιασμό και παραγωγή οχημάτων ή το εγχώριο αντίστοιχο της αυτοκινητοβιομηχανίας. Παρά τα μικρότερα μεγέθη λόγω της φύσης και του κόστους του τελικού προϊόντος, η βιομηχανία σκαφών (και ειδικότερα φουσκωτών) στην Ελλάδα στέκεται σε στέρεες βάσεις ναυτικής κουλτούρας και τεχνογνωσίας στην κατασκευή, έχοντας κερδίσει άξια πολύ υψηλή θέση στην παγκόσμια αγορά. Η αυξανόμενη ενσωμάτωση ψηφιακών εργαλείων και μοντέρνας σχεδιαστικής σκέψης στον κλάδο της ναυπηγικής τέχνης, μπορεί να προσφέρει ευκαιρίες σε νέους σχεδιαστές που ελκύονται από τον σχεδιασμό οχημάτων, για τους οποίους η καριέρα στο εξωτερικό μέχρι τώρα αποτελούσε μονόδρομο.

Oceanic Pro: Η Ελλάδα, όπως γνωρίζουμε, έχει μεγάλη ιστορία στη ναυτιλία και στη ναυπήγηση. Για πολλά χρόνια το σκάφος αναψυχής δεν είχε μπει σημαντικά στη ζωή του Έλληνα, όπως σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Την τελευταία όμως 5ετία, διαφαίνεται μια εντυπωσιακή ανάπτυξη όσον αφορά τον τομέα του σχεδιασμού και των νεοφυών επιχειρήσεων, που θεωρούμε πως οφείλεται τόσο στην κατακόρυφη ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού όσο και στην υιοθέτηση της θαλάσσιας αναψυχής από μεγάλο μέρος των Ελλήνων. Πάντοτε υπήρχε το ενδιαφέρον από νέους σχεδιαστές λόγω της ελκυστικότητας του αντικειμένου, αλλά δεν υπήρχε αντίστοιχη ζήτηση λόγω της υποτονικότητας της αγοράς. Πλέον μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι το επάγγελμα του designer σκαφών αναψυχής έχει πολύ καλές προοπτικές και η ζήτηση για νέες ιδέες θα βρίσκεται σε ανοδική πορεία.

Πιστεύετε ότι υπάρχει μια πιο οργανωμένη προσπάθεια για την ενίσχυση -οικονομική και επιχειρηματική- του σχεδιασμού/design ταχύπλοων σκαφών στην Ελλάδα;

Koncave: Tο design στην Ελλάδα, σε όλες του τις εκφάνσεις, είναι ένας κλάδος διαχρονικά παραγκωνισμένος. Η διαδικασία της ναυπήγησης ενός σκάφους ήταν μέχρι πρότινος μια διαδικασία trial and error και σταδιακής εξέλιξης βασισμένης στην πατέντα και τη σοφία των μαστόρων, και λιγότερο προσανατολισμένης στην επίλυση των θεμάτων εκ των προτέρων, με χρήση των σύγχρονων ψηφιακών εργαλείων. Αυτό φαίνεται να αλλάζει, καθώς οι εταιρείες αναγνωρίζουν την ανάγκη του κλάδου να συμβαδίσει με τις εξελίξεις, και επενδύουν όλο και περισσότερο στην καινοτομία και το design. Όσο η εικόνα και το μερίδιο αγοράς που κερδίζουν τα ελληνικά ναυπηγεία στη διεθνή αγορά ανεβαίνει, τόσο αυτά αναγκάζονται να επενδύσουν στο κομμάτι του R&D, ώστε να κάνουν το προϊόν τους ελκυστικό, καινοτόμο και να συμβαδίσουν με την αυξανόμενη ζήτηση και τις απαιτήσεις των διεθνών αγοραστών. Μια στοχευμένη περαιτέρω ενίσχυση του κλάδου του ναυτικού σχεδιασμού, σε ακαδημαϊκό επίπεδο, αλλά και η θέσπιση κινήτρων για τις επιχειρήσεις ώστε να εκπαιδεύσουν νέο προσωπικό και να επενδύσουν στην καινοτομία, μόνο θετικά αποτελέσματα θα είχε για τον κλάδο.

Oceanic Pro: Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε ότι ο χώρος μας έχει ενταχθεί πλέον στα περισσότερα επιχειρησιακά και αναπτυξιακά προγράμματα ενισχύσεων, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, γεγονός που μας χαροποιεί ιδιαίτερα και δίνει τη δυνατότητα σε νέους σχεδιαστές να αναπτυχθούν. Γενικότερα, ο στοχευμένος σχεδιασμός αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της δημιουργίας του προϊόντος και ως εκ τούτου προσδίδει σε αυτό τη μεγαλύτερη δυνατή προστιθέμενη αξία. Σαν εταιρεία, είμαστε στην ευχάριστη θέση να μπορούμε να πούμε ότι τη μεγαλύτερη υποστήριξη την έχουμε από πελάτες μας που είναι χρόνια στον χώρο, και μας δείχνουν εμπιστοσύνη συμμετέχοντας ενεργά στην ανάπτυξη καινούριων μοντέλων και βοηθώντας μας να υλοποιήσουμε τις πολυσύνθετες προτάσεις μας.

Πηγή εικόνας: Rock marine / Koncave

Πηγή εικόνας: Oceanic Pro

Ωστόσο, εκτός από τα θέματα που αφορούν γενικά τον τομέα, τα δύο γραφεία έχουν δώσει εξαιρετικά δείγματα της δουλειάς τους, για τα οποία δε θα μπορούσε να μη γίνει λόγος. 

Έτσι, ο κ. Σκόπας του Koncave μάς απαντά σε ερώτηση για το Rock30 (μια συνεργασία με τη Rock Marine) και την έκθεσή του στο Αthens Βoat Show 2022: «Από το 2021 είμαι μέρος της ομάδας της Rock Marine, με αντικείμενο τον σχεδιασμό επιμέρους στοιχείων για τα δύο υπάρχοντα μοντέλα της εταιρείας (RM 30 και RM 36), την τεχνική υποστήριξη της παραγωγής σε επίπεδο 3D σχεδιασμού και την ανάπτυξη της γκάμας των μοντέλων της. Οι νέες εκδόσεις των επανασχεδιασμένων μοντέλων παρουσιάστηκαν στο Athens Boat Show 2022, ενώ το νέο RM 40 είναι ήδη στο στάδιο της παραγωγής και θα παρουσιαστεί μέσα στο 2024. Η διαδικασία του σχεδιασμού ξεκινά ουσιαστικά στις θαλάσσιες δοκιμές, με την αναγνώριση περιθωρίων βελτίωσης του σκάφους αισθητικά και λειτουργικά και με κάποια πρώτα σκίτσα που δίνουν μια μορφή στις ιδέες που προκύπτουν από την κουβέντα με την ομάδα και τους χρήστες. Οι πρώτες αυτές ιδέες αποτυπώνονται σε ψηφιακό-3d περιβάλλον, όπου εξελίσσονται, δοκιμάζονται και αλλάζουν, μέχρι -σε συνεργασία με την ομάδα της παραγωγής και την ανταλλαγή γνώσης για τα υλικά, τους περιορισμούς και τις ιδιότητές τους- να πάρουν μορφή πρωτοτύπου και ύστερα τελικού προϊόντος. Η διαδικασία ολοκληρώνεται τη στιγμή που βλέπεις το σκάφος να πλέει και όλα να δείχνουν και να λειτουργούν όπως πρέπει».

Πηγή εικόνας: Rock marine / Koncave

Αυτό που μας κέντρισε το ενδιαφέρον στα projects του ναυπηγείου του Oceanic Prο, εκτός προφανώς από τον άψογο σχεδιασμό και την κατασκευή των σκαφών τους, είναι η έντονη πρόθεσή τους για οικολογικότερο σχεδιασμό -κάτι περισσότερο από επιτακτικό στις μέρες μας. Ο κ. Περιμένης απαντά πολύ κατατοπιστικά και ελπιδοφόρα στο πώς το οικολογικό design μπορεί να κρατήσει το αισθητικό τελικό αποτέλεσμα, και αν πράγματι το κοινό είναι ευαισθητοποιημένο ως προς τη βιωσιμότητα των ταχύπλοων σκαφών: «Μέχρι τώρα, υπήρχε η νοοτροπία ότι η οικολογική προσέγγιση δεν συμβαδίζει γενικά με το αισθητικό αποτέλεσμα και τη λειτουργικότητα. Αυτή τη λανθασμένη οπτική προσπαθούμε να αντιστρέψουμε και εμείς αλλά και αρκετοί άλλοι νέοι designers, χωρίς αυτό να περιορίζεται στον σχεδιασμό σκαφών. Εμείς σαν ναυπηγείο είχαμε την τύχη να κληρονομήσουμε και να μάθουμε το workflow και -ethic της προηγουμένης γενιάς. Φθάνοντας στο τέλος του κύκλου της κατασκευής ενός σκάφους, έχουμε ένα αποτέλεσμα βιώσιμο, με όσο το δυνατόν πιο χαμηλό ενεργειακό αποτύπωμα, δίνοντας βάση κυρίως στη σωστή ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση και εφαρμογή των υλικών. Για να το διατυπώσουμε με όρους ναυπηγείου: ο πιο σοφός μάστορας είναι αυτός που έχει άδειο κουβά στο τέλος της ημέρας, δηλαδή αυτός που έχει καταφέρει να δουλέψει χωρίς να έχει πετάξει υλικό, πλησιάζοντας όσο γίνεται τον μεγάλο στόχο του zero waste. Επιλέγουμε να μην βλέπουμε τον όρο ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ σαν μια ξεχωριστή έννοια, αλλά σαν αναπόσπαστο κομμάτι του σχεδιασμού και της παραγωγικής διαδικασίας. Δουλεύοντας με καινούρια υλικά και αποκτώντας την απαραίτητη εμπειρία και εμπιστοσύνη, τα εντάσσουμε στον σχεδιασμό μελλοντικών μοντέλων, τόσο σε custom projects όσο και βαθμιαία στην κλασική παραγωγή μας».

Πηγή εικόνας: Oceanic Pro

Ευχαριστούμε πολύ τους Ν. Περιμένη της Oceanic Pro και Κ. Σκόπα της Koncave, για τις πληροφορίες και το φωτογραφικό υλικό.

Περαιτέρω ανάγνωση και πηγές:

Eλληνική Ναυτιλία. Από greekshippingmiracle.org.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 2021. Από: ugs.gr.

Pollution from ships impedes ocean sustainability efforts, new study finds. Από: safety4sea.com.

*Περισσότερα για το Oceanic Pro, στο: oceanic.gr

**Περισσότερα για το Koncave, στο: koncave.co