Kόκκινη μετακόμιση

Κεντρική Εικόνα: Mars | natgeofe.com

“On planet EXIT, the plan is that it will soon be possible to download our mortal bodies into a mix of robots, DNA, clouds, and AI, thereby situated as far as possible from the humble and limited earth. Technology is transcendence. It needs no earth except as a provisional platform before new adventures begin. On to Mars!”

Bruno Latour, Senior Loeb Scholar Lecture, Harvard, 2018

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένα παράδοξο, κατά τη γνώμη μου, φαινόμενο. Ενώ το σήμερα και το αύριο στον πλανήτη που κατοικούμε γίνεται ολοένα και πιο αμφίβολο για την οργανωμένη ανθρώπινη ζωή -και όχι μόνο- εξ αιτίας, προφανώς, της κλιματικής αλλαγής που έχει προκληθεί από τους ρύπους της ανθρώπινης δραστηριότητας στη Γη, τόσο θεριεύει η περιέργεια και η φαντασίωση για τον κόκκινο πλανήτη. Ο Άρης, λοιπόν, τον τελευταίο καιρό έχει γίνει θέμα συζήτησης και έξω από τους αστρολογικούς και αστρονομικούς κύκλους, ως το επόμενο σημείο που μπορεί να συνεχιστεί η ζωή. Έτσι, έχουν βαλθεί σχεδιαστές να φαντάζονται πώς μπορεί να στηθεί μια αποικία εκεί, η NASA να στήνει διαγωνισμούς για την εν λόγω κατάσταση και μουσεία να προβάλλουν την ενδεχόμενη ανθρώπινη παρέμβαση στον Άρη.

Dissident Gardens | hetnieuweinstituut.nl

Έτσι, ενώ προηγουμένως η φράση πως “ζει κανείς σε άλλον πλανήτη” αποτελούσε μεταφορικό σχήμα για να εκφράσει κανείς την έλλειψη επικοινωνίας, τώρα προσπαθούν ενεργά οι σχεδιαστές/ερευνητές (όπως είναι το νέο κύμα της ταυτότητας των σχεδιαστών) να το κάνουν ας πούμε πραγματικότητα, από τη μια μεριά, και από την άλλη να σχεδιάσουν σε σχέση με αυτό, προκειμένου μέσω των αντιθέσεων ή των ομοιοτήτων να κατανοήσουμε τη ζωή εδώ στη Γη καλύτερα. Μια τέτοια αξιόλογη προσπάθεια αποτέλεσε το 2018 στο Rotterdam η έκθεση Dissident Gardens, μεταφρασμένη ελεύθερα στα ελληνικά ως Αντιφρονούντες Κήποι. Εκεί, σε ένα από τα σημεία της έκθεσης που το έλεγαν Gardening Mars, ο πλανήτης Άρης αποτελούσε την τελευταία τεχνολογική υπόσχεση, όπου με τη χρήση του “terraforming”, μιας μεθόδου αλλοίωσης του τοπίου και της ατμόσφαιρας, ο κόκκινος πλανήτης γινόταν κατάλληλος για την ανθρώπινη ζωή. Η έκθεση εισήγαγε τέσσερις αφηγήσεις: τον Άρη ως αντικείμενο επιστήμης, έναν αυθεντικό και ανέγγιχτο χώρο. Τον Άρη ως μια Κιβωτό του Νώε και ένα καταφύγιο για την ανθρώπινη ύπαρξη σε μια καταστροφή που θα την απειλούσε, ή ως το πεδίο των τεχνο-ουτοπιστών και των διουμανιστών (transhumanists). Και, τελικά, τον Άρη ως το επόμενο βήμα στην εξάπλωση της γήινης οικονομίας στα πέρατα του γαλαξία. 

Gardening Mars | hetnieuweinstituut.nl

Η έκθεση Gardening Mars ήταν ταυτόχρονα και μια πρόσκληση για μια πιο ριζοσπαστική, συνολική μορφή φαντασίας των οικολογικών και κοινωνικών ζητημάτων προβαλλόμενων στον Άρη, αλλά πρώτα από όλα καίριων για τη ζωή στη Γη.

Ακόμη μία έκθεση που έθετε σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τα πολιτικο-οικονομικο-κοινωνικά ζητήματα της κατάστασής μας στη Γη, ήταν το βίντεο του Τούρκου καλλιτέχνη Halil Altindere με την ονομασία Space Refugee του 2016. Εκεί, υπήρχε η προκλητική ιδέα, εμπνευσμένη σε μεγάλο βαθμό από τον Muhammed Ahmed Faris, τον μοναδικό Σύριο κοσμοναύτη, να σταλούν όλοι οι πρόσφυγες στον Άρη. Η δουλειά του Altindere βασίζεται στο ρομαντικό φαντασιακό της εξερεύνησης του διαστήματος, αλλά ο θεατής παραμένει βέβαιος πως το αποκορύφωμα αυτής της δραστηριότητας ήταν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Αυτές οι πολικότητες -το ρομαντικό της διαστημικής εξερεύνησης, ο αστροναύτης-ήρωας και ο πρόσφυγας- είναι ο λόγος που το Space Refugee μπορεί να εγείρει ισχυρά συναισθήματα. Ένας από τους πρωταγωνιστές στο φιλμ λέει πως θα στείλουμε ανθρώπους στον Άρη στη διάρκεια της ζωής μας, αλλά είναι πολύ αργά για τα εκατομμύρια των προσφύγων που ψάχνουν για άσυλο, δείχνοντας το μέγεθος της τραγικής μας κατάστασης.

Halil Altindere, Space Refugee | halilaltindere.com

Άλλες απόπειρες να φανταστούμε τον πλανήτη Άρη, στο παρελθόν, έχουν υπάρξει το Red Star του Alexander Bogdanov του 1908, όπου ο πλανήτης Άρης έχει αποικηθεί από τους κομμουνιστές και σκέφτεται αν θα έπρεπε να αποικήσει την καπιταλιστική Γη, και η τριλογία Xenogenesis της Octavia Butler που διαπραγματεύεται μια ανθρώπινη φυλή με το σύνδρομο της υπερσυναίσθησης (hyperempathy), άρρωστης ουσιαστικά, με αποτέλεσμα να συμπεριφέρεται στα άλλα έμβια είδη με σεβασμό και όχι ως αντικείμενα μονάχα προς εκμετάλλευση. 

Mars Ice House, Team Space Exploration Architecture and Clouds Architecture Office of New | nasa.gov

Όλα αυτά τα παραδείγματα δείχνουν με πολύ άμεσο τρόπο πώς τα διαπλανητικά μας φαντασιακά γίνονται τρόπος να επεκτείνουμε την κατανόηση και την πρακτική της γήινης ζωής. Ταυτόχρονα, δείχνουν και κάτι ακόμα. Από τη μία ο εγκαινιασμός της Space Force από τον πρώην πρόεδρο της αυτοκρατορίας των Ηνωμένων Πολιτειών Donald Trump, και από την άλλη τα tweets και οι προσπάθειες από τη Silicon Valley για την αποίκιση του κόκκινου πλανήτη, δείχνουν μια σαφή σκέψη για αυτόν. Είναι ιδέα ενός κράτους/εταιρείας χωρίς νομικό έλεγχο -όχι ότι στη Γη αυτός ο έλεγχος προκαλεί ιδιαίτερες τριβές στην τάξη των δισεκατομμυριούχων, όπως έχουν αποδείξει τα terrabytes των Panama Papers, Pandora Papers κλπ κλπ- που θα θελήσει να αποσπάσει οτιδήποτε πολύτιμο έχει αυτός ο πλανήτης, και οι περισσότεροι από εμάς να πηγαίνουμε εκεί ως την επόμενη στάση για την εργασία μας, και όχι τόσο για ειδυλλιακές διακοπές. Αρχικά, όλοι καταλαβαίνουμε πως η εξερεύνηση του διαστήματος διαχέει τεχνολογικά επιτεύγματα πίσω στη Γη, όπως είχε γίνει με τις σοβιετικές και αμερικάνικες αποστολές τον προηγούμενο αιώνα. Ωστόσο, παραμένει παράδοξο να καταστρέφεται ο πλανήτης Γη και οι προσπάθειές μας να επικεντρώνονται στον Άρη, να έχουμε σοβαρό πρόβλημα στο εδώ και το τώρα και να αναλωνόμαστε σε δραπετευτικές φαντασιώσεις σε έναν άλλο πλανήτη κάπου μακριά σε μια άλλη εποχή. Σε αυτό το σημείο χάνεται η κρίσιμη ζώνη στην οποία διαδραματίζεται η ζωή. Η άλλη εκδοχή, η οποία δεν είναι μια αφελής απόδραση από την πραγματικότητα, αλλά η οποία είναι πιο λυπηρή, είναι να είμαστε βέβαιοι πως το τέλος του πλανήτη μας έρχεται. Εκεί παραδεχόμαστε πως μας είναι πιο εύκολο να φανταστούμε το τέλος του κόσμου, παρά το τέλος του οικονομικού συστήματος που μας φέρνει ολοένα και πιο κοντά στην εξάλειψη. Και χωρίς φαντασία δεν έζησε ποτέ κανείς.

Critical Zones, Bruno Latour | penguin.com

H διάλεξη του Bruno Latour σχετικά με το θέμα των πολλών φαντασιακών πλανητών που κατοικούμε, βρίσκεται ελεύθερη από τον ίδιο στον παρακάτω σύνδεσμο: bruno-latour.fr