Τυφλότητα και design: Κατανοώντας «διαφορετικά» τον κόσμο

Κεντρική Εικόνα: Touch Home Care (Kevin Chiam) | Πηγή: images.squarespace-cdn.com

Την εποχή που η συμπερίληψη είναι ο στόχος όλων μας, το design αλλάζει. Η αλλαγή, ωστόσο, στοχεύει σε αυτούς τους ανθρώπους για τους οποίους πολλοί από εμάς δεν συζητάμε δημοσίως, προκαλώντας τους ταυτόχρονα -άθελά μας τις περισσότερες φορές- προβλήματα στην καθημερινότητά τους. Τα τελευταία χρόνια, πολλοί designers και οργανώσεις έχουν δώσει «φωνή» στα άτομα με προβλήματα όρασης και ομιλίας, ενώ και οι ίδιοι προωθούν με τη σειρά τους το έργο τους, αποτελώντας πρότυπα για όλους.

Οι καινοτομίες του design

Την απάντηση στο ερώτημα για το αν γίνονται προσπάθειες ανάπτυξης ενός λειτουργικού design, έρχονται να δώσουν πολλά studios που τα τελευταία χρόνια άρχισαν να αναλαμβάνουν τον σχεδιασμό ειδικών χώρων για άτομα με τυφλότητα. Το στούντιο Dual Works έχει δημιουργήσει χώρους για άτομα με κινητικά προβλήματα και δυσκολίες όρασης. Αυτοί οι χώροι Τέχνης, που προορίζονται για τον φιλανθρωπικό οργανισμό Sense, έχουν σχεδιαστεί ούτως ώστε να ικανοποιούν τις ανάγκες των ατόμων που τους επισκέπτονται ή κινούνται σε αυτούς, με στόχο την ευκολότερη χρήση τους. Η κεντρική σκέψη πίσω από τον σχεδιασμό αυτών των χώρων δεν ήταν μόνο η απλή επίσκεψη, αλλά και η κοινωνικοποίηση των ατόμων σε αυτούς. Μοτίβα Braille είναι διάσπαρτα στους χώρους, αποτελώντας διάφορα οπτικά στοιχεία, τα οποία ουσιαστικά είναι συστήματα γραμμάτων και αριθμών. Αυτά κατηγοριοποιούν και οργανώνουν τις διάφορες δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στους χώρους, βοηθώντας τα άτομα να λαμβάνουν ενεργό μέρος στις εκάστοτε εκδηλώσεις.

Πηγή εικόνας: images.squarespace-cdn.com

Μια ακόμα εξαιρετική προσπάθεια είναι αυτή του Taller de Arquitectura Mauricio Rocha + Gabriela Carrillo. Οι Rocha και Carrillo ανέλαβαν την επέκταση -μέρος του κυβερνητικού προγράμματος Ciudad de Los Libros («Πόλη των Βιβλίων»)- της παλαιότερης Βιβλιοθήκης Τυφλών (1989) της Πόλης του Μεξικού, με σκοπό την αρτιότερη και καλύτερη εξυπηρέτηση της πλειοψηφίας των ατόμων που επισκέπτονται τη βιβλιοθήκη. Η νέα βιβλιοθήκη, που εστιάζει περισσότερο σε άτομα με μειωμένη όραση αλλά και σε όποιον άλλο θέλει να την επισκεφθεί, χαρακτηρίζεται από τη διάχυση του φωτός στο εσωτερικό της. Με αυτό οι αρχιτέκτονες προσπαθούν να βοηθήσουν τους επισκέπτες στον προσανατολισμό και την περιήγηση στο εσωτερικό της βιβλιοθήκης, ενώ κατά μήκος των κάγκελων και των τοίχων χρησιμοποιήθηκε η γραφή Braille για την παράθεση αποσπασμάτων βιβλίων της βιβλιοθήκης, έτσι ώστε να προσεγγίσει και να κεντρίσει το ενδιαφέρον και των μικρών επισκεπτών. 

Πηγή εικόνας: gabrielacarrillo.mx

Στη Σιγκαπούρη γίνονται επίσης προσπάθειες εύρεσης λειτουργικότερων αντικειμένων καθημερινής χρήσης. Το Touch Home Care του Kevin Chiam, από το Division of Industrial Design (DID), μέρος του School of Design and Environment του Εθνικού Πανεπιστημίου της Σιγκαπούρης, επικεντρώνεται στην κατασκευή εργαλείων κουζίνας κάθε είδους, τα οποία χρησιμοποιούνται για την προετοιμασία του φαγητού. Το σετ αντικειμένων αποτελείται από πέντε εργαλεία κουζίνας (όπως μαχαίρια, κουτάλια) στα οποία έχουν προστεθεί προστατευτικά μέρη, έτσι ώστε να «κατευθύνουν» το χέρι κατά τη διαδικασία κοπής, κάνοντας ένα -κατά τα άλλα- επικίνδυνο αντικείμενο, ασφαλές. 

Πηγή εικόνας: cdn.myportfolio.com

Φυσικά, ο αισθητήρας Munivo του Calin Giubega δε θα μπορούσε να παραλειφθεί, αφού η ενσωμάτωσή του στο χέρι και το μικρό του μέγεθος τον καθιστούν αρκετά πρακτικό, βοηθώντας τον χρήστη να βλέπει μέσω της κίνησης. Μέσα στον χάρτη που συνδέεται με το χέρι, υπάρχουν σφαίρες που δημιουργούν σύμβολα, και χειρονομίες που εξηγούν στον χρήστη τι συμβαίνει στο πέρασμά του.

Πηγή εικόνας: mir-s3-cdn-cf.behance.net

Τυφλότητα και μόδα

Ο χώρος της μόδας -αρκετά ανταγωνιστικός είναι η αλήθεια- για χρόνια δεν άφηνε περιθώρια για ένταξη σε αυτόν ατόμων με τυφλότητα, αποκλείοντας μία αρκετά διευρυμένη ομάδα ανθρώπων, είτε αυτοί αποτελούσαν το καταναλωτικό κοινό είτε τους καλλιτέχνες και designers με δυσκολίες όρασης. Η κατάσταση αυτή φαίνεται να αλλάζει αποφασιστικά τα τελευταία χρόνια, με την προώθηση και προβολή της δουλειάς σχεδιαστών, με πρώτο τον Καμερουνέζο Mason Ewing. Ο Ewing, που εκτός από σχεδιαστής μόδας είναι και παραγωγός, σκηνοθέτης και σεναριογράφος, παρά την αρχική προκατάληψη που είχε να αντιμετωπίσει στον χώρο της μόδας, κατάφερε να δημιουργήσει τη δική του σειρά ρούχων και παράλληλα να εκδώσει βιβλία για παιδιά. Άλλωστε, μη έχοντας ο ίδιος την ιδανική παιδική ηλικία -λόγω της βιαιότητας που αντιμετώπιζε, έχασε την όρασή του μετά από άγριο ξυλοδαρμό και την επιληπτική κρίση που ακολούθησε-, στοχεύει στην ενίσχυση της παιδικής ψυχολογίας μέσω των βιβλίων του. Όσον αφορά τα ρούχα, ο ίδιος είναι σε θέση να αισθανθεί καλύτερα μέσω της αφής τα διάφορα υλικά και τις υφές που χρησιμοποιεί, μετατρέποντας αυτό που οι ανταγωνιστές του αρχικά θεωρούσαν μειονέκτημα, σε ατού του. Καινοτόμα θεωρείται, άλλωστε, η σειρά με μπλουζάκια που έχει λανσάρει, στα οποία υπάρχει τυπωμένο σχέδιο με γραφή Braille, έτσι ώστε όλοι να είναι σε θέση να το διαβάσουν. Ενδιαφέρον προκαλεί το σχέδιο της μπλούζας, το οποίο αποτυπώνει ένα μωρό με πολυεθνικά χαρακτηριστικά, αναδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο το καθολικό και παγκόσμιο πρόβλημα της αποδοχής ατόμων με τυφλότητα. Επιπλέον, ο ίδιος έχει λανσάρει την κολεξιόν υψηλής ραπτικής Espoir Pour l'Avenir, με σκοπό να τιμήσει τη δολοφονημένη μητέρα του.

Πηγή εικόνας: pbs.twimg.com

Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η καριέρα της Αυστραλής Nikki Hind. Χάνοντας την όρασή της πριν από δεκατέσσερα χρόνια, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της, η Hind σε λίγο καιρό θα λανσάρει την πρώτη της συλλογή με παιδικά ρούχα, στα οποία θα υπάρξει τυπωμένη η γραφή Braille. Ούσα η ίδια ιδρύτρια της εταιρείας ρούχων Blind Grit, προσπαθεί, μέσω της ενίσχυσης προώθησης της δουλειάς της, να ενδυναμώσει και να ενδυναμωθεί, συμβάλλοντας στην αποδοχή της τυφλότητας και της διαφορετικότητας όχι μόνο στον χώρο της μόδας, αλλά γενικότερα στον χώρο εργασίας, ο οποίος σε πολλές περιπτώσεις είναι κλειστός. 

Πηγή εικόνας: pbs.twimg.com

H κατάσταση στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η φωνή των ατόμων με τυφλότητα είναι ο Φάρος των Τυφλών, ήδη από το 1946. Ο φορέας παρέχει κάθε μορφής υποστήριξη και έχει συμβάλει στην αλλαγή της στάσης της κοινωνίας, με τη διεξαγωγή προγραμμάτων που αφορούν τις νέες τεχνολογίες, οι οποίες θα συμβάλουν στη βελτίωση της καθημερινότητας, την κοινωνικοποίηση και την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης της κοινωνίας στο σύνολό της. Για αυτό, το 1984, ιδρύθηκε και το Μουσείο Αφής, το μοναδικό μουσείο του είδους στη χώρα μας και ένα από τα πέντε συνολικά παγκοσμίως. Το μουσείο παρέχει τη δυνατότητα ισότιμης επίσκεψης στον χώρο ατόμων με τυφλότητα ή προβλήματα όρασης και στον απλό επισκέπτη που θα ήθελε να κατανοήσει με την αφή κάθε είδους έκθεμα. Τα αντικείμενα είναι πιστά αντίγραφα μεγάλων μουσείων, όπως: Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Μουσείου Ακροπόλεως κ.ά., και αφορούν όλες τις ιστορικές περιόδους, από την Κυκλαδική και Μινωική περίοδο μέχρι τη Ρωμαϊκή. 

Το μουσείο φιλοξενεί και τη συλλογή του τυφλού γλύπτη Πέτρου Ρουκουτάκη, αλλά και εργαστήρια κεραμικής, ενώ όλα τα εκθέματα συνοδεύονται από πινακίδες περιγραφής στη γραφή βλεπόντων, σε μεγεθυμένα γράμματα για τους μερικώς βλέποντες, αλλά και στη γραφή Braille, στα ελληνικά και στα αγγλικά.

Μουσείο Αφής | Πηγή εικόνας: epilogi.edu.gr

Το μουσείο αποτελεί φωτεινό παράδειγμα για το πώς θα πρέπει να λειτουργεί και να σχεδιάζεται ένας χώρος που είναι προσβάσιμος και ανοιχτός για όλους, χωρίς διακρίσεις. Ελπίζουμε στο μέλλον όλοι οι δημόσιοι χώροι να παραδειγματιστούν, έτσι ώστε να λάβουν επάξια τον τίτλο των «χώρων πολιτισμού», με το design να συμβάλλει ουσιαστικά σε αυτή τη νέα προσπάθεια στη χώρα, μέσω του σχεδιασμού εύκολα προσβάσιμων κτηρίων και επισκέψιμων εσωτερικά αιθουσών.

Περαιτέρω ανάγνωση και πηγές:

Meet the BLIND designer who has had his own fashion show in Paris... and now he wants to crack Hollywood (2012). Από: dailymail.co.uk.

Fashion access: an interview with legally blind designer, Nikki Hind (2021). Από: hireup.com.au.

This NUS graduate designed kitchenware for the visually impaired — and won the James Dyson Award for it! (2018). Από: homeanddecor.com.sg.

C. Burns (2011). HAND MAP FOR THE BLIND. Από: yankodesign.com.

**Περισσότερα για τον Φάρο Τυφλών Ελλάδας, στο: tactualmuseum.gr.