Design από ξύλο: Όταν το συμπαγές γίνεται αέρινο

Κεντρική Εικόνα: Καρέκλα από ξύλο (Αφρική, 1950-1970) | Πηγή εικόνας: danke-galerie.com

Είναι το ξύλο η πολυπόθητη απάντηση στη στροφή προς έναν οικολογικότερο τρόπο προσέγγισης του design στην εποχή μας; Η απάντηση, ίσως, να είναι θετική, αν δούμε τις δυνατότητες που προσφέρει το συγκεκριμένο υλικό. Άλλωστε, η ευκαμπτότητα, η σκληρότητα, ακόμα και το χρώμα του τελικού προϊόντος συνδέεται και επηρεάζεται από τη διαλογή του. Όλα αυτά, όμως, δεν είναι παρατηρήσεις της δικής μας, σύγχρονης ματιάς στο φυσικό αυτό -τόσο αγαπητό- υλικό. Το ξύλο πάντα χρησιμοποιούνταν από τον άνθρωπο, για την κατασκευή ειδών καθημερινής χρήσης ή εκκλησιαστικών αντικειμένων άψογης αισθητικής, όπως είναι τα γνωστά και ως σκυριανά έπιπλα, που τους προηγούμενους αιώνες ήταν ιδιαιτέρως αγαπητά στα πιο εύρωστα οικονομικά σπίτια, καθώς τις περισσότερες φορές επρόκειτο για σκαλιστά αριστουργήματα, έργα επιδέξιων τεχνιτών. 

Πηγή εικόνας: feelyourhome.gr

Φυσικά, οι ίδιες πρακτικές συναντώνται και σε άλλες χώρες, με το ξύλο να έχει τον πρωτεύοντα ρόλο από την αρχιτεκτονική των ρωσικών εξοχικών κατοικιών ιζμπά και των φινλανδικών log houses, μέχρι τα ξυλόγλυπτα έπιπλα του Ρατζαστάν (rajasthani furniture) και αυτά των διαφόρων περιοχών της Αφρικής. Όλα τους τόσο επίκαιρα σε χαρακτήρα, που σίγουρα θα μπορούσαν να σταθούν σε οποιοδήποτε σχεδόν περιβάλλον του σύγχρονου design.

Rajasthani furniture | Πηγή εικόνας: woodsala.com

Ξεκινώντας από την πλέον εμβληματική έκθεση Cambio, που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο το 2020, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα, και με τη ματιά των «σύγχρονων εαυτών» μας, το ξύλο και τον τρόπο που αυτό μας διαμόρφωσε. Με τα παλαιότερα εκθέματα να προέρχονται από τη Μεγάλη Βρετανία του 1851 και τα νεότερα να είναι του πολύ κοντινού μας 2018, του Formafantasma, η έκθεση επιχειρεί να δει τον κόσμο διαφορετικά. Να ακροαστεί τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην πρώτη ύλη και κατ’ επέκταση στον ανθρώπινο, συνεχώς εξελισσόμενο, κόσμο. 

Πηγή εικόνας: formafantasma.com

Στην έκθεση αναφέρεται επίσης το καμβιακό στρώμα (cambial layer), μια μεμβράνη που περιτρέχει τον κορμό των δέντρων παράγοντας ξύλο στο εσωτερικό, επιτρέποντάς τους να συνεχίσουν να αναπτύσσονται. Ίσως, λοιπόν, τα δαχτυλίδια ενός δέντρου να είναι σαν τους κεντρικούς χώρους της έκθεσης, που παρουσιάζουν δεδομένα και έρευνα με τη μορφή συνεντεύξεων, υλικών και δύο ταινιών που δημιουργήθηκαν από το Formafantasma, ενώ οι περιμετρικοί χώροι προσφέρουν μια σειρά από case studies, που παρέχουν περαιτέρω πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο δημιουργείται και χρησιμοποιείται το ξύλο. Κάθε έρευνα αντιπροσωπεύει μια συνεργασία με ειδικούς των τομέων της επιστήμης, της μηχανικής, της χάραξης πολιτικής, της φιλοσοφίας, κ.ά. Μαζί, περνούν το ξύλο από μια σημαντική μικροσκοπική ανάλυση, ενώ γίνεται αναφορά στην ικανότητά του να αποθηκεύει διοξείδιο του άνθρακα. Ίσως η κατανόηση των δέντρων να ανάγεται σε μια μεταφυσική προσέγγιση της ύπαρξής τους; Προφανώς και απαντάμε θετικά σε αυτό το ερώτημα, αφού τα δέντρα πρέπει να νοούνται ως ζωντανοί οργανισμοί. Είναι ένα, άλλωστε, με τη φύση, μέρος της οποίας είναι και ο άνθρωπος, ανάγοντάς τον ίσως σε προέκτασή της. 

Πηγή εικόνας: d37zoqglehb9o7.cloudfront.net

Το design τού σήμερα έχει να μας δώσει πολλά και εξίσου ενδιαφέροντα προϊόντα ξύλου. Ποια από όλα τα σχέδια των Charles και Ray Eames θα μπορούσαμε να πρωτοθυμηθούμε; Την Eames Lounge Chair & Ottoman, την American Accent Chair, ή τον πλέον θρυλικό ελέφαντα-καρέκλα, μασίφ ξύλου, που το ζευγάρι σχεδίασε το 1945, και που ακόμη και σήμερα αποτελεί μοναδικό παράδειγμα ευφάνταστου design; 

Πηγή εικόνας: data.chiarenza.store

Παρομοίως, τα έπιπλα του αρχιτέκτονα Frank Gehry μάς κεντρίζουν το ενδιαφέρον λόγω των λιτών γραμμών -αλληλοσυνδεόμενων μεταξύ τους σαν σε πλεκτό- και της αίσθησης ελαφρότητας του τελικού αποτελέσματος. Η Power play club chair (1989) και η Contour chair (1970) είναι κάποια από τα ξύλινα έπιπλα του Αμερικανού αρχιτέκτονα.

Πηγή εικόνας: lamodern.com

Φτάνοντας σε νεότερους designers, o Alexander White και η πολυθρόνα του Monroe chair είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της νέας χρήσης του ξύλου. Με σχέδιο πιο αέρινο, ο White μεταχειρίζεται το ξύλο ως ύφασμα, σαν αυτό του λευκού φορέματος με πιέτες που η Μέριλιν φορούσε στην ταινία «Επτά χρόνια φαγούρα», το 1955. O ίδιος έχει επιμεληθεί και μια σειρά περισσότερο μίνιμαλ γραμμών, την Plié Dining Chair in Elm, ενώ έχει σχεδιάσει και άλλα διακοσμητικά αντικείμενα εσωτερικού χώρου, όπως φωτιστικά, λ.χ. το Cane Sculptural Light, συνδυάζοντας το ξύλο με το μέταλλο.

Alexander White, Monroe chair | Πηγή εικόνας: styylish.com

Dining Chair in Elm | Πηγή εικόνας: thenewcraftsmen.com

Πηγή εικόνας: thenewcraftsmen.com

Κινούμενοι σε αυτό το πιο μίνιμαλ design, ο Stefan Diez και οι Ronan & Erwan Bouroullec μας αποδεικνύουν ότι η απλότητα δεν είναι βαρετή, με τον πρώτο να πειραματίζεται συνεχώς με τις ιδιότητες του μασίφ ξύλου, διατηρώντας πάντα μια προτίμηση στη γεωμετρικότητα, προσδίδοντάς της παράλληλα μια παιχνιδιάρικη διάθεση. To ίδιο μοτίβο ακολουθεί και το δίδυμο Bouroullec, αλλά αυτή τη φορά βλέπουμε μια πιο στερεομετρική, σχεδόν κυβική, επεξεργασία του ξύλου. Αυστηρό αλλά και οικείο, το σχέδιο των Γάλλων designers στέκεται παντού διακριτικά, αλλά ποτέ αδιάφορα.

e15 Houdini Side Chair (Stefen Diez) | Πηγή εικόνας: a.1stdibscdn.com

PASSERELLE Desk (Ronan & Erwan Bouroullec) | Πηγή εικόνας: myran.gr

Εξαιρετικού ενδιαφέροντος είναι και τα έργα των Schimmel & Schweikle, με χαρακτηριστικό παράδειγμα της δουλειάς τους το A Tree Full of Splinters που το είδαμε στη βελγική Everyday Gallery, το 2020. Εμπνευσμένο από τη θεωρητική προσέγγιση των υλικών, το έργο τους αναδεικνύει τη σχέση του ανθρώπου και της εξέλιξής του. Οδηγούμενοι από την ιστορική, πολιτική και πολιτισμική σκοπιά, οι designers ακροβατούν ανάμεσα στο 3D modelling και τη hand-made πλευρά του design, με αποτέλεσμα τα προσομοιωμένα ξύλινα αντικείμενά τους να προσλαμβάνουν μια συνεχόμενη σχεσιακή μορφή με την υφή που μιμούνται, που δεν διακρίνεται από το πρωτότυπο, εκτός από τις λεπτές γραμμές που προδίδουν την τρισδιάστατη τυπωμένη κατασκευή του.

Πηγή εικόνας: freight.cargo.site

Περνώντας στα διακοσμητικά αντικείμενα, συναντάμε μια πληθώρα σχεδίων και designers. Οι Κολομβιανοί María Paula Alvarez και Diego Fernando Alvarez (ή Mangle, όπως είναι γνωστοί) μπορούν να επεξεργαστούν με τέτοια δεξιοτεχνία το ξύλο, με αποτέλεσμα αυτό να γίνεται αγνώριστο, παίρνοντας τη μορφή υφάσματος, φυτού ή καουτσούκ. Το Carpeta Calada (2014) αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα της τεχνικής αρτιότητάς τους. 

Carpeta Calada (Mangle, 2014) | Πηγή εικόνας: pbs.twimg.com

Mangle | Πηγή εικόνας: s.hdnux.com

Εξίσου ενδιαφέροντα είναι και τα κάπως απόκοσμα ξύλινα γλυπτά και έπιπλα του Christopher Kurtz. Αφηρημένα, χωρίς ωστόσο να κραυγάζουν, είναι αυτοαναφορικά, ακολουθώντας κάποιες φορές τη διττότητα του form and function, ενώ κάποιες άλλες του art and craft. Πάντα, όμως, φέρουν τον χαρακτήρα του designer τους.

Meridian Sculpture | Πηγή εικόνας: a.storyblok.com

BLONDE DRINKS CABINET (Τulipwood, 2022) | Πηγή εικόνας: artlogic-res.cloudinary.com

To design από ξύλο στην Ελλάδα

Η Ελλάδα δεν υστερεί στην ανάδειξη του ξύλου ως μιας πρώτης ύλης άξιας αναφοράς. Designers, όπως οι Θανάσης Μπάμπαλης και Κωνσταντίνος Χούρσογλου μέσω του project τους Shibui, πειραματίστηκαν με το ξύλο. Η εκλεπτυσμένη και προσεκτικά σχεδιασμένη προσέγγιση του ξύλινου αντικειμένου -επηρεασμένου από την ιαπωνική παράδοση, όπως μαρτυρεί και το όνομα του project- είναι φανερή και ξεχωρίζει. 

Bloom Container (Shibui) | Πηγή εικόνας: luminaire.com

Τη διαχρονικότητα του design ξύλου στη χώρα επιβεβαιώνει και η πορεία της Domogroup, ήδη από το 1947, από τον Ευθύμη Χαλκίδη στην Κατερίνη. Τώρα πλέον ο Θεόφιλος Χαλκίδης συνεχίζει με το ίδιο μεράκι την οικογενειακή παράδοση, στοχεύοντας σε ένα αποτέλεσμα υψηλής ποιότητας, εξελίσσοντας παράλληλα τις τεχνικές δεξιότητες που κληρονόμησε η επιχείρησή του από τις προηγούμενες γενιές, και καλύπτοντας τις ανάγκες της ιδιωτικής κατοικίας αλλά και πολλών επαγγελματικών χώρων, π.χ. ξενοδοχειακών μονάδων κ.ά. 

Τραπεζάκια σαλονιού (Domogroup) | Πηγή εικόνας: domogroup.gr

Τέλος, ο βιομηχανικός designer Σπύρος Δράκος μάς προτείνει τη λιτή και προσεγμένη κατασκευή, η οποία εμπλουτίζεται με χρώμα, παίζοντας με τις διάφορες χρωματικές παλέτες, οι οποίες όχι μόνο «ζωντανεύουν» το σχέδιο, αλλά και υπογραμμίζουν το αίσθημα νεανικότητας που μπορεί να έχει το ξύλο.

Forrest (Σπύρος Δράκος) | Πηγή εικόνας: archisearch.gr

Περαιτέρω ανάγνωση και πηγές:

5 Iconic Designers Who Chose to Work With Plywood, από: journal.tylko.com.

A. Gittlen (2017). 6 Artists Who Are Pushing the Limits of Wood, από: artsy.net.

Ν. Brara (2021). For a New Generation of Woodworkers, Form Follows Function, από: nytimes.com.

J. Leevers (2015). Into the wood: meet the modern carpenters, από: theguardian.com.

J. Dagmi (2020). She who works with wood, από: designerstoday.com.

B. Mahoney (2017).  Practical Alchemy: The Sculpture and Furniture of Christopher Kurtz, από: upstatehouse.com.

Στεφ. Σούκη (2022).  Domogroup: Ξύλινες κατασκευές με ιστορία από το 1947, από: noupou.gr.

Γαβρ. Νικολαΐδη. Συνέντευξη με τον designer Σπύρο Δράκο, από: casaviva.harpersbazaar.gr.

Schimmel & Schweikle at Everyday Gallery. Από: artviewer.org.

**Περισσότερα για Shibui, στο: shibui.ch.

**Περισσότερα για τον Σπύρο Δράκο, στο: instagram.com.