Τα κεραμικά της Σίφνου σ’ ένα αδιάκοπο, ιστορικό ταξίδι

Κεντρική Εικόνα: Κεραμικά Σίφνου | Πηγή: flashnews.gr

Η αγγειοπλαστική, ανέκαθεν, ήταν μία αναγκαία τέχνη, αφού χωρίς τα απαραίτητα οικιακά σκεύη δε θα μπορούσε να λειτουργήσει ομαλά μία οργανωμένη κοινωνία. Ωστόσο, η ανάπτυξη της συγκεκριμένης τέχνης ευδοκίμησε σε περιοχές με εύκρατο κλίμα, πλούσιο υπέδαφος -απαραίτητο για τη συλλογή της πρώτης ύλης-, αλλά και ακμάζον εμπόριο, με αποτέλεσμα η τέχνη να εξελιχθεί σε επάγγελμα και παράγοντα ευμάρειας του τόπου. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι, στον ελλαδικό χώρο, τα νησιά του Αιγαίου αποτελούν κοιτίδα της κεραμοπλαστικής, ήδη από την αρχαιότητα. Πότε από μάρμαρο και πότε από πηλό, τα γνωστά «κυκλαδίτικα ειδώλια» έδωσαν το όνομά τους σε μία ολόκληρη ιστορική περίοδο (Πρωτοκυκλαδική Ι, 3.200 π.Χ.), σηματοδοτώντας την ανάπτυξη ενός από τους μεγαλύτερους πολιτισμούς του Αιγαίου. 

Γυναικείο ειδώλιο «κανονικού τύπου» (Πρωτοκυκλαδική ΙΙ, περ. 2.400 π.Χ.) | Πηγή εικόνας: s3-eu-west-1.amazonaws.com

Με την πάροδο του χρόνου, τα αντικείμενα ταξίδεψαν σε κάθε σημείο του τότε γνωστού κόσμου, με την τέχνη να ακμάζει και να παρακμάζει ανάλογα με τις προσταγές της κάθε εποχής. Ανά περιόδους, μάλιστα, ένα διαφορετικό νησί ερχόταν στο προσκήνιο λόγω της κεραμοπλαστικής του, αποτρέποντας με αυτό τον τρόπο την ολοκληρωτική παρακμή της τέχνης. Έτσι, από τις αρχές κιόλας του 18ου αιώνα, η κεραμική της Σίφνου είναι στο προσκήνιο, και όχι άδικα.

Παράδοση και μοντερνισμός

Η σιφνέικη κεραμική παράδοση έχει επιζήσει εδώ και τρεις αιώνες, χάρη στις προσπάθειες των ντόπιων αγγειοπλαστών να μεταλαμπαδεύσουν τη γνώση και την τέχνη τους από γενιά σε γενιά. Ίσως, ακόμα και η ιστορική πορεία του νησιού να επηρέασε τη σχεδόν ανέγγιχτη από εξωγενείς παράγοντες ντόπια κεραμοποιία, αφού, αν και η Σίφνος κυριαρχήθηκε από τους Ενετούς και ενσωματώθηκε στο Δουκάτο της Νάξου, οι εκάστοτε άρχοντες -όπως η οικογένεια Γκοτζαντίνι ή εξελληνισμένοι Γοζαδίνοι- εξελληνίστηκαν και εντάχθηκαν πλήρως στο νησί και στις παραδόσεις του. Με αυτό τον τρόπο, οι επιρροές από τη Δύση περιορίστηκαν στο ελάχιστο και στην κεραμική τέχνη. Παρά την κάποια μείωση του ενδιαφέροντος που είχε παρατηρηθεί τα προηγούμενα χρόνια, τις τελευταίες δεκαετίες η τέχνη έχει ανασυσταθεί και αναπτυχθεί στο έπακρο, με τις εκθέσεις των καλλιτεχνών στην Ελλάδα και το εξωτερικό να είναι συχνές και αρκετά επιτυχημένες. Επιπλέον, στη μεγάλη «εμπορική κίνηση» των κεραμικών της Σίφνου συνέβαλε και η τουριστική ανάπτυξη που γνώρισε το νησί, με τους επισκέπτες να θαυμάζουν και να αγοράζουν κεραμικά ποικίλων ειδών από τους ντόπιους τσουκαλάδες, οι οποίοι άρχισαν να γίνονται γνωστότεροι, αθόρυβα, σε όλο τον κόσμο.

Από το καμίνι Λεμπέση (Απολλωνία, Σίφνος) | Πηγή εικόνας: discovergreece.com

Όμως, η όλη προσπάθεια δεν θα καρποφορούσε, αν δεν γίνονταν προσπάθειες από το  Σωματείο Αγγειοπλαστών Σίφνου για την αναγνώριση της κεραμικής του νησιού και την τελική ένταξή της στον κατάλογο Άυλης Πολιτισμικής Κληρονομιάς της UNESCO, το 2022. Φυσικά, η ένταξη δεν είναι τυχαία. Η εξαιρετικής ποιότητας σιφνέικη πυρίμαχη άργιλος, η επιμονή των κεραμέων στον παραδοσιακό τρόπο κατασκευής με τη διατήρηση των ντόπιων καμινιών (Βαθύ, Πλατύς Γιαλός, παραλία Τσόπος, κόλπος Χερρονήσου, Απολλωνία κ.α.) και η αδιάλειπτη άσκηση του επαγγέλματος που περνάει από γενιά σε γενιά, ήταν και είναι τα «πιστοποιητικά» του σωματείου και του κάθε αντικειμένου που παράγεται από τους κεραμείς του. 

Πηγή εικόνας: kladosrooms.gr

Αυτό που καθιστά τους Σιφναίους κεραμείς μοναδικούς, είναι η διακόσμηση που ακολουθούν. Αν και το κάθε καμίνι-εργαστήρι ακολουθεί τη δική του διακόσμηση, αυτή δεν παύει να είναι πάντα απέριττη ή να παίζει με μια περιορισμένη χρωματική παλέτα, η οποία προσδίδει στο τελικό αποτέλεσμα λιτότητα, που όμως δεν είναι σε καμία περίπτωση βαρετή. Κάθε άλλο. Θα λέγαμε πως, καθένα από τα αντικείμενα τείνει να θεωρηθεί μοντέρνο παρά την πιστή παραδοσιακή προσέγγισή του. Ένα παράδειγμα αυτής της μοντέρνας αντίληψης τους κεραμικού σκεύους είναι η δουλειά της Τζούλης Τζαννή από την Απολλωνία, η οποία έχει πάει ένα βήμα παρακάτω, εξελίσσοντας την κεραμική του νησιού, απλοποιώντας στο μέγιστο τον διάκοσμο και περιορίζοντας τα χρώματα στο λευκό, το γκρι και το μαύρο. 

Κεραμικά από το εργαστήριο της Τζούλη Τζαννή | Πηγή εικόνας: 3.bp.blogspot.com

Τα παραγόμενα σκεύη, εκτός από σκεύη μαγειρικής (μαστέλα, σκεπασταριά, τσικάλια, στάμνες, κανάτες κ.ο.κ.), μπορεί να είναι και διακοσμητικά κεραμικά -σαφώς περισσότερο διακοσμημένα- ή ακόμα και χρηστικά, τα οποία καλύπτουν μία ευρεία γκάμα, όπως: μισόσταμνα (για χρήση σε καΐκια), διψέλια (κεραμικές κυψέλες), αρμεοί (για το άρμεγμα των ζώων) κ.ά. Έτσι, βλέπουμε πως η παραγωγή απορροφάται πλήρως, αφού είναι ικανή να καλύψει τις ανάγκες κάθε τομέα του νησιού, και κυρίως του τουρισμού. Δεν είναι, επίσης, λίγες οι επιχειρήσεις εστίασης που προμηθεύονται κεραμικά από τα πολλά καμίνια της Σίφνου για να εξοπλίσουν τα μαγαζιά τους, προσφέροντας στον επισκέπτη μία συνολική εμπειρία του νησιού και της παράδοσής του. Ποιος, άλλωστε, δεν θα ήθελε να σερβιριστεί σε ένα σιφνέικο πιάτο;

Μπολ | Πηγή εικόνας: keramikasifnou.gr

Πόσο, όμως, ενδιαφέρει η κεραμοπλαστική τους νέους και πώς μπορεί να προσεγγίσει και άλλους επίδοξους κεραμείς;

Κεραμοπλαστική στον 21ο αιώνα

Τα κεραμικά της Σίφνου επέζησαν και θα επιζήσουν, αρκεί οι νεότερες γενιές να έρθουν σε επαφή μαζί τους και να γνωρίσουν το επάγγελμα του κεραμέα. Η Έκθεση Σύγχρονης Ελληνικής Κεραμικής «Ceramic Journey around Greece: Sifnos», που παρουσιάστηκε στο MON COIN Studio το 2022, έδωσε τη δυνατότητα και στο αθηναϊκό κοινό να εξερευνήσει την τέχνη και να δει σύγχρονα και παραδοσιακά κεραμικά να στέκουν δίπλα-δίπλα, δείχνοντας τη συνέχιση της ιστορικής και πολιτισμικής παράδοσης του νησιού.  

Από «Ceramic Journey around Greece Sifnos» | Πηγή εικόνας: cdn.epixeiro.gr

Παράλληλα, οι επισκέπτες της Σίφνου μπορούν να επισκεφθούν τις διάφορες συλλογές που φιλοξενούνται στο νησί, όπως τη Συλλογή Αγγειοπλαστών Σίφνου, τη Συλλογή Χειροποίητων Κοσμά Ξενάκη, και φυσικά το Μουσείο Κεραμικής Σίφνου, όπου θα ξεναγηθούν σε μια μεγάλη και σημαντική συλλογή κεραμικών εκθεμάτων.

Ελπίζουμε το παράδειγμα της Σίφνου να ακολουθήσουν και άλλες περιοχές της Ελλάδας, οι οποίες έχουν να επιδείξουν σημαντικά στοιχεία πολιτισμικής κληρονομιάς κάθε είδους.

Περαιτέρω ανάγνωση και πηγές:

Άυλη Πολιτισμική Κληρονομιά της Ελλάδας, στο: ayla.culture.gr.

Κεραμικά Σίφνου, στο: greekgastronomyguide.gr.

**Περισσότερα για το Μουσείο Κεραμικής Σίφνου, στο: sifnospottery.gr.